Zyrtarë të shumtë të bankave qendrore dhe delegatët financiarë janë mbledhur në Uashington, DC këtë javë për takimet vjetore të Fondit Monetar Ndërkombëtar (FMN) dhe Bankës Botërore, të cilat përfundojnë të shtunën.
Diskutimet këtë javë janë përqendruar në vështirësitë ekonomike globale, ndërsa FMN paralajmëron për shenja shqetësimi pas tarifave tregtare dhe proteksionizmit të SHBA-së.
FMN shihet gjerësisht si një “huadhënës i fundit”, që ndërhyn vetëm kur vendet përballen me kriza të rënda financiare dhe nuk mund të hyjnë në kanalet e zakonshme të huamarrjes.
Megjithatë, kreditë e saj shpesh vijnë me kushte të rrepta që mund të rezultojnë në masa shtrënguese dhe të thellojnë vështirësitë sociale dhe ekonomike, duke i bërë kreditë “një shpatë me dy tehe”.
Çfarë është FMN-ja dhe si e financon veten?
E themeluar në vitin 1944 gjatë Luftës së Dytë Botërore në Konferencën e Bretton Woods në New Hampshire, SHBA, FMN-ja u krijua për të ndihmuar në stabilizimin e ekonomisë globale të pasluftës.
Tani me seli në Uashington, DC, që atëherë është rritur nga 44 anëtarë themelues në 191 sot dhe punon ngushtë me Kombet e Bashkuara dhe organizata të tjera ndërkombëtare për të mbështetur stabilitetin financiar global.
Kjo bëhet duke ofruar këshilla mbi politikat, ndihmë financiare afatshkurtër dhe zhvillim kapacitetesh për vendet dhe institucionet.
Çdo vend mund të bashkohet me FMN-në nëse miratohet nga anëtarët ekzistues dhe duke paguar një kuotë bazuar në madhësinë e ekonomisë së tij, me vendet më të pasura që kontribuojnë më shumë.
Kjo kuotë përdoret për të përcaktuar se sa kontribuon vendi, sa mund të marrë hua dhe sa fuqi votuese ka.
Sa i madh është fondi i FMN-së?
Në përgjithësi, FMN-ja ka një kapacitet total huadhënës prej rreth 1 trilion dollarësh.
Kur FMN-ja jep hua, ajo mbështetet në burimet e përbashkëta të vendeve anëtare të saj.
Ekonomitë më të pasura dhe më të qëndrueshme shpesh veprojnë si kreditorë, duke furnizuar fondet që FMN-ja përdor për të ofruar kredi.
Në këmbim, këto vende kreditore fitojnë interesa për kontributet e tyre.
Në vitin 2024, rreth 50 vende kreditore morën afërsisht 5 miliardë dollarë së bashku në interesa, shkruan Al Jazeera.
Cilat vende i detyrohen më shumë para FMN-së?
Shuma e parave që i detyrohet FMN-së shprehet zakonisht si SDR, njësia e llogarisë së FMN-së bazuar në një shportë prej pesë monedhash – dollari amerikan, euro, funta, juani kinez dhe jeni japonez.
Ndërsa SDR-të nuk janë monedhë, vendet mund t’i shkëmbejnë ato me monedhat e përmendura më sipër.
Deri më 15 tetor, një SDR ishte ekuivalent me 1.36 dollarë.
FMN-ja aktualisht ka totalin më të lartë të kredisë së papaguar ndonjëherë.
Grafiku më poshtë tregon se sa para janë huazuar nga FMN gjatë 40 viteve të fundit.
Në total, 86 vende i detyrohen FMN-së 118.9 miliardë SDR, afërsisht ekuivalent me 162 miliardë dollarë.
Tri vendet që kanë më shumë borxhe përbëjnë pothuajse gjysmën e totalit, ndërsa 10 vendet e para kanë 73 përqind.
Grafiku më poshtë tregon 86 vendet që i detyrohen FMN-së, të ndara sipas rajonit.
Argjentina i detyrohet më shumë FMN-së, me 41.8 miliardë SDR (rreth 57 miliardë dollarë) në kredi të papaguar, e ndjekur nga Ukraina me 10.4 miliardë SDR (14 miliardë dollarë) dhe Egjipti me 6.9 miliardë SDR (9 miliardë dollarë).
Pse Argjentina i detyrohet kaq shumë?
Argjentina është huamarrësi më i madh i FMN-së, me borxhin e saj që tejkalon totalin e kombinuar të shtatë vendeve të mëposhtme – Ukrainë, Egjipt, Pakistan, Ekuador, Bregu i Fildishtë, Kenia dhe Bangladesh.
Në prill, FMN miratoi programin e saj të 23-të për Argjentinën me një program shpëtimi prej 20 miliardë dollarësh për të ndihmuar në mbështetjen e ekonomisë.
Historia e Argjentinës me FMN-në është shënuar nga huamarrje të përsëritura – është përfituesi i më shumë shpëtimeve në historinë e FMN-së. Në vitin 2018, vendi siguroi një kredi prej 57 miliardë dollarësh – më e madhja në historinë e FMN-së – për të adresuar çekuilibrat fiskalë pasi u përball me një krizë valutore dhe inflacion dyshifror.
Në tetor 2025, administrata e Donald Trump njoftoi një paketë mbështetjeje financiare prej 20 miliardë dollarësh për Argjentinën, që synonte stabilizimin e ekonomisë së vendit para zgjedhjeve të mesit të mandatit të 26 tetorit. Paketa përfshin një shkëmbim valutor prej 20 miliardë dollarësh me bankën qendrore të Argjentinës, duke siguruar dollarë amerikanë në këmbim të pesos për të forcuar rezervat valutore të vendit.
Pse Ukraina i detyrohet FMN-së më shumë se 14 miliardë dollarë?
Ekonomia e Ukrainës u rrënua pas pushtimit të Rusisë në shkurt 2022 dhe borxhi i saj i jashtëm tani është më shumë se dyfishi i asaj që ishte para fillimit të luftës. Borxhi total i vendit i garantuar nga qeveria arriti në 152 miliardë dollarë deri në fund të prillit, sipas agjencisë së lajmeve Reuters, me më shumë se 70 përqind (108.4 miliardë dollarë) që përbëjnë detyrime të jashtme.
Në mars të vitit 2023, FMN-ja miratoi një Fond të Zgjeruar katërvjeçar (EFF) me vlerë 15.5 miliardë dollarë, i cili ishte pjesë e një pakete më të gjerë mbështetjeje ndërkombëtare për të ndihmuar në stabilizimin e ekonomisë së Ukrainës dhe për të mbështetur shpenzimet civile dhe shërbimin e borxhit për shkak të shpenzimeve të larta të vendit për armë.
Që nga tetori, Ukraina ka marrë 10.6 miliardë dollarë nga 15.5 miliardë dollarët e planifikuar për vitet 2023-2027 sipas marrëveshjes EFF.
Pse Egjipti është i treti?
Egjipti është detyruar të marrë hua nga FMN-ja në shumë raste për të stabilizuar ekonominë e tij si rezultat i borxhit të lartë dhe problemeve fiskale.
Në vitin 2016, FMN-ja miratoi programe në kuadër të Programit të Fondit të Zgjeruar (EFF) për Egjiptin me vlerë 11.9 miliardë dollarë pas problemeve ekonomike afatgjata në hijen e kryengritjes së vitit 2011, duke përfshirë një monedhë të mbivlerësuar, rritje të ngadaltë dhe papunësi të lartë.
Qëllimi i programit të FMN-së ishte të zgjidhte këto probleme nëpërmjet një kursi këmbimi fleksibël dhe kontrollit të inflacionit, duke rritur taksat dhe duke ulur subvencionet dhe pagat.
Në mars, FMN-ja miratoi shpërndarjen e 1.2 miliard dollarëve për Egjiptin, pasi përfundoi një shqyrtim të katërt të programit të reformës ekonomike prej 8 miliardë dollarësh të vendit.
Egjipti raportoi se inflacioni ishte pothuajse përgjysmuar në shkurt, i ndihmuar nga reformat financiare të ndërmarra si pjesë e marrëveshjes së mbështetjes financiare të FMN-së.
Cilat vende i detyrohen FMN-së më shumë para si pjesë e PBB-së së tyre?
Ndërsa kreditë e FMN-së arrijnë në miliarda dollarë, ato zakonisht përbëjnë vetëm një pjesë të vogël të borxhit total dhe produktit të brendshëm bruto (PBB) të një vendi.
Si pjesë e PBB-së, vendet me borxhin më të madh ndaj FMN-së janë: Surinami (13 përqind), Republika Qendrore Afrikane (9.4 përqind), Argjentina (8.3 përqind), Barbadosi (7.4 përqind) dhe Gambia (6.95 përqind).
Tabela më poshtë tregon borxhin e secilit vend ndaj FMN-së dhe pjesën e tij në PBB. Klikoni në kolonën “Krediti i FMN-së si % e PBB-së” për të parë se cilat vende kanë borxhin më të madh në raport me ekonominë e tyre.
