Autoportreti i një narcisti me fjalor fetar

Nga fillimi deri në fund, teksti autorial i Shaqir Fetait – të vetëquajturit “reis” i Bashkësisë Fetare Islame në Maqedoninë e Veriut – është një turp gjuhësor, një monument mediokriteti dhe një ilustrim perfekt se si mund të përdhoset fjalori fetar në duart e një burokrati që, përveç lavdërimeve ndaj vetes, nuk njeh asnjë hallkë të shpirtërores, asnjë ndjeshmëri të doktrinës dhe asnjë thellësi të mendimit teologjik.
Ky nuk është tekst i një dijetari fetar. Nuk është tekst i një udhëheqësi shpirtëror. As i një njeriu që ka kaluar qoftë një natë të vetme duke reflektuar mbi domethënien e fesë dhe përgjegjësinë që bart një institucion që, të paktën në letër, përfaqëson myslimanët e vendit. Ky është një grumbull fjalësh të përzgjedhura me saktësinë e një injoranti që ka dëgjuar për “metodologji” dhe “strategji” nëpër konferenca politike dhe tani mundohet me zor ta shesë Ramazanin si projekt “të suksesshëm” – si të ishte ndonjë tender i kaluar me sukses nga ndonjë OJQ që raporton para donatorëve.
Të përkufizosh Ramazanin – muajin më të bekuar të kalendarit islam, muajin e zbritjes së Kur’anit, të lutjes, të meditimit, të solidaritetit dhe pendimit – si “projekt të realizuar me strategji të qartë”, është kulmi i përçudnimit të fesë dhe dëshmia më brutale se ky njeri nuk ka as lidhjen më të vogël me përmasën shpirtërore të Islamit.
Çfarë strategjie? Strategji për çfarë? Për të përmendur iftare nëpër konferenca shtypi dhe për të fotografuar veten duke qeshur me zyrtarë të korruptuar nëpër tenda luksoze, ndërsa besimtari i zakonshëm pret të ndjejë qoftë edhe një thërrime frymëzimi nga institucionet që pretendojnë se i shërbejnë Zotit?
Ramazani nuk është projekt. Nuk është plan katërmujor. Nuk është as program pune. Ramazani është përkushtim. Është agjërim, sakrificë, urtësi dhe ringjallje e brendshme. Dhe askush, askush, nuk ka të drejtë të eklipsojë madhështinë e tij me zhargon menaxherial prej drejtori zyre që lexon PowerPoint-in gabimisht. Nëse Shaqir Fetai e konsideron Ramazanin si “projekt të realizuar”, atëherë po aq mirë mund të quajë edhe faljen e namazit “implementim korrekt të planit ditor”, ose shpërndarjen e zekatit si “optimizim të resurseve financiare të komunitetit”. Kjo nuk është më vetëm budallallëk retorik – kjo është krim ndaj gjuhës së fesë, dhe përdhosje ndaj përmbajtjes së saj.
Ky është ai lloj mentaliteti që prodhon tekste të rreme, pa asnjë vlerë, por të mbushura me vetëlavdërime – ku Zoti nuk përmendet si burim frymëzimi, por si stoli për të legjitimuar një pushtet të rremë. Ky tekst nuk është tjetër veçse një pamflet vetëlavdërues, i shkruar nga një individ i përhumbur në glorifikimin e vetes, që e sheh Bashkësinë Fetare si firmën e vet personale dhe myslimanët si dëgjues të heshtur që duhen impresionuar me “tonë serioze”.
Po çfarë ndriçimi fetar mund të reflektojë një njeri që nuk ka as kurajën ta përmendë Ramazanin si një udhëtim i brendshëm shpirtëror, por e katandis atë në një “projekt të përfunduar me sukses”? Në çfarë bote jeton ky njeri? A i ka lexuar ndonjëherë fjalët e Imam Ghazalit për domethënien e agjërimit? A e ka hapur ndonjëherë librin “Ihja Ulum ed-Din”? Apo mendon se feja përmbyllet me raportime statistikore dhe shpërndarje mishrash të paaudituar?

“Me një metodologji dhe strategji të qartë, edhe një herë dëshmoi vigjilencën dhe përkushtimin e saj…”

Për çfarë metodologjie flet ky njeri? Cila është ajo “metodologji” që kinse është ndërtuar për ta menaxhuar një realitet të paracaktuar hyjnisht, një obligim fetar që myslimanët e kanë përjetuar në mënyrë të pandërprerë për më shumë se katërmbëdhjetë shekuj? A është agjërimi ritual i Ramazanit ndonjë koncept i ri, ndonjë shpikje moderne që ka kërkuar trajnime dhe manuale të posaçme nga kabineti i BFI-së, për t’u implementuar më pas nga xhematet me ndihmën e një “task force” të posaçme?
Përgjigjja është absurde dhe vetë pyetja është poshtëruese për inteligjencën e çdo njeriu që e kupton fenë, qoftë edhe në nivelin më bazik. Ramazani nuk është projekt i dikujt. Nuk është dizajnuar në një zyrë. Nuk është shpikur nga ndonjë ekip planifikimi fetar të shekullit XXI. Ai është një realitet i pakontestueshëm i shpallur nga Allahu dhe i përjetuar nga myslimanët në çdo cep të botës, në çdo kohë, me ose pa “ndihmën” e ndonjë institucioni formal.
Kush e shpiku këtë “vigjilencë” të përmendur me zell nga Fetai? A është ndonjë term i ri fetar, i futur në diskursin islam nga ndonjë rrymë menaxheriale? Apo është thjesht përpjekje e dëshpëruar për të dukur si autoritativ në një fushë ku autori dukshëm është i zhveshur nga çdo kompetencë e vërtetë? Çfarë domethënie ka vigjilenca në raport me një ritual që kryhet nga individë, vullnetshëm dhe në vetmi shpirtërore, në heshtjen e stomakut dhe zhurmën e shpirtit që kërkon pastrim? A po na thotë “reis” Shaqiri se ndonjë imam ka ndenjur para dyqaneve të bukës për të parë nëse besimtarët po agjërojnë apo jo? A po i kanë ndjekur njerëzit në shtëpi për të verifikuar a e kanë ngrënë syfyrin dhe a kanë falur teravinë?
Kjo lloj gjuhe është për të qarë e për të qeshur njëkohësisht – sepse e përçudnon me arrogancë menaxheriale një realitet të shenjtë dhe e zhvesh atë nga përmbajtja e tij e vërtetë. Kur dikush flet për “strategji dhe vigjilencë” në Ramazan, ai nuk flet më për fenë – ai flet për një institucion që ka humbur kontaktin me besimtarin e zakonshëm dhe mundohet të imponojë rëndësinë e vet përmes zhargonit të vetëlavdërimit.
Ky është thelbi i problemit: arroganca snobe që lind nga ndjenja e inferioritetit intelektual, që më pas maskohet pas terminologjisë së huazuar nga burokracia. Kjo është një patologji e zakonshme në institucionet fetare që kanë ndaluar së qenuri qendra dijesh dhe janë kthyer në aparate administrative pa shpirt. Në vend që të reflektohet mbi Ramazanin si periudhë e introspeksionit, devotshmërisë dhe lidhjes me Zotin, ai paraqitet si një projekt zyrtar, i mbikëqyrur, planifikuar dhe përfunduar me sukses – një sukses që pret dekoratë.
Dhe e gjithë kjo nuk është më as lapsus gjuhësor. Është një formë mendësie – ajo që e sheh fenë si pronë personale për t’u menaxhuar sipas parametrave të kontrollit dhe marketingut. Është një mendësi e rrezikshme, sepse gradualisht zhvendos thelbin e fesë nga individi te institucioni, nga përjetimi te administrimi, nga përulësia te vetëlavdërimi.
Pra, nuk ka pasur, nuk ka dhe nuk mund të ketë “strategji të qartë” për agjërimin – sepse ai është një urdhër hyjnor, i përshkruar qartësisht në Kur’an, i përjetuar nga myslimanët që nga koha e teë dërguarit të Allahut, Muhamedit a.s. e deri më sot. Çdo përpjekje për ta përshkruar atë si rezultat të ndonjë plani është ose një shenjë e thellë injorance, ose një përpjekje për të shitur një sukses fiktiv që nuk ekziston.
Në të dy rastet, është për të ardhur keq – sepse dëshmon se sa larg është ky udhëheqës nga kuptimi real i asaj që përfaqëson.

Kurbani si “projekt”?

Nuk mbaron këtu marrëzia. Nëse Ramazani u katandis në një “projekt me strategji të qartë”, atëherë pse të mos shkojë më tej banaliteti i mendimit dhe të quhet edhe therja e kurbanit “projekt i suksesshëm”? Pse të mos e quajmë ajetin kur’anor që flet për sakrificën e Ibrahimit a.s. një “bazë programor” për projektin e radhës të Bashkësisë Fetare? E përse të mos botohet një “raport vjetor për therjet”, me grafikë, eksel dhe përqindje?
Therja e kurbanit – një akt i shenjtë, një sakrificë sublime që mishëron bindjen e pastër dhe dorëzimin e plotë ndaj urdhrit hyjnor – degradohet, banalizohet dhe çnjerëzohet në termin “projekt”. Në fjalorin e njerëzve seriozë të fesë, kurbani është adhurim. Është lidhje e gjallë me një histori profetike. Është rikujtim i një akti të pashembullt të besimit të Ibrahimit ndaj Zotit. Ndërsa në zhargonin e udhëheqjes aktuale të BFI-së, ky ritual është “projekt”, një proces “me planifikim dhe zbatim logjistik”.
Kjo nuk është vetëm ftohtësi industriale – kjo është tallje me logjikë fetare. A thua është bërë ndonjë tender për therje dhe shpërndarje mishi? A janë ndarë lotet me shifra? A ka pasur zyrtarë që kanë ndjekur përqindjen e mishit të shpërndarë “në kohë”? Dhe, më e frikshme akoma, a ka filluar dikush ta vlerësojë vlerën shpirtërore të kurbanit përmes metrave kub të mishit të dorëzuar në frigoriferë?
Kurbani si “projekt” është fyerja më e rëndë që mund t’i bëhet një akti që s’ka të bëjë fare me shifra, tabela, raporte e fjalime të sforcuara zyrtare. Sepse kurban nuk është mishi – siç thekson edhe vetë Kur’ani: “As mishi e as gjaku i tyre nuk i arrijnë Allahut, por ajo që i arrin Atij është devotshmëria juaj” (Kur’an, 22:37). Mirëpo këtë nuk e di dot ai që i lexon ritualet si fletpalosje zyrtare dhe i interpreton ajetet me frymën e zyrtarit të një agjencie statistikore, jo të një myslimani që përkulet përballë madhështisë së Zotit.
Kur dikush thotë me krenari burokratike se “projekti i kurbanëve është realizuar me sukses”, ai flet njëkohësisht për dy gjëra: a) nuk e ka kuptuar kurrë domethënien fetare të kurbanit, dhe b) ka nevojë të shpikë suksese fiktive për ta justifikuar ekzistencën e vet institucionale.
Sepse kuptimi i këtij rituali nuk qëndron në retorikë mediatike, por në faktin që çdo musliman që ther një kurban e bën këtë me bindjen e pastër se po i afrohet Allahut, jo me qëllimin për të përmendur statistika në konferenca shtypi.
“U shpërndanë 100 ton mish…” – po kush i pa? Kush i preku? Kush i dokumentoi? Ku është ai raport transparent që tregon se cilët të varfër e morën këtë mish, me çfarë kriteresh u zgjodhën, kush e shpërndau, a u bë monitorim i pavarur? Apo edhe këtë vit, si çdo vit, kemi vetëm “sukses verbal” dhe ndonjë frigorifer të ngarkuar në pragun e ndonjë funksionari të “devotshëm”?
Në këtë atmosferë, ku adhurimi shndërrohet në logjistikë, kurbani është tashmë një “çështje operative” dhe jo një moment përulësie fetare. Dhe kur koka e institucionit e përkufizon këtë sakrificë sublime si një projekt menaxherial, kjo nuk është më injorancë e pafajshme – kjo është shenjë e degradimit të thellë të mendimit dhe ndjenjës fetare brenda institucionit vetë.

“100 ton mish u shpërndanë nga Resnja deri në Kumanovë”

E kush i pa? Kush i numëroi ato 100 tonë mish? A ishin aty ndonjë komision i pavarur, ndonjë auditor i jashtëm, ndonjë përfaqësues i medias apo ndonjë vëzhgues që të mund të verifikonte vërtetësinë e kësaj sasie që përmendet me aq zell në komunikatat e Bashkësisë Fetare Islame? Apo kjo është vetëm një tjetër shifër që përdoret për të krijuar përshtypjen e suksesit, për të manipuluar perceptimin publik dhe për t’i veshur vetes merita që nuk janë të verifikueshme?
Kush i mori, ku i mori, në çfarë sasie? A u mbajt ndonjë listë përfituesish? A u dokumentua shpërndarja në ndonjë mënyrë që i reziston kontrollit publik dhe etikës fetare? Apo gjithçka është lënë në “besën” e ndonjë komisioni të mbyllur, që më shumë se sa të shërbejë të varfërve, është shndërruar në makineri privilegjesh për militantët dhe të afërmit e “strukturës”?
Dhe më pastaj, nuk është thjesht një pyetje hipotetike kur thuhet: A po përsëritet skenari i njohur, i dokumentuar dhe i komentuar prej vitesh, ku një individ merr qindra pako mish çdo vit dhe i “rahaton” në frigoriferin e shtëpisë së vet? A nuk është kjo forma më vulgare e shpërdorimit të një adhurimi hyjnor për qëllime personale, për ndërtim autoriteti të rremë në lagje, në xhami e në strukturat partiake?
A janë këto 100 tonë mish dëshmi e humanitetit, apo objekt hetimi për prokurorinë? Sepse nuk është as çështje morali e as e thashethemeve: është çështje ligjshmërie, është çështje e përdorimit publik të kontributeve fetare. Kur një institucion deklaron publikisht se ka grumbulluar, therur, përpunuar dhe shpërndarë 100 tonë mish – atëherë automatikisht lind detyrimi për të dhënë llogari me hollësi dhe me dokumentacion të plotë.
Sepse kur deklarimet zyrtare nuk shoqërohen me transparencë, çdo pretendim është legjitimisht i dyshimtë. Nuk është faji i qytetarit që pyet: “A është kjo e vërtetë?” Faji bie mbi institucionin që ka ndërtuar kulturën e mungesës së llogaridhënies, të mungesës së auditimit të brendshëm, të manipulimit të shpirtërores për përfitime materiale.
E gjithë kjo e shndërron konceptin e therjes së kurbanit në një proces të korruptuar simbolikisht, ku më shumë rëndësi ka fotografia dhe deklarata për shtyp sesa ndihma e vërtetë. Është një deformim i konceptit të bamirësisë islame, e cila në esencë është diskrete, e pastër dhe e sinqertë – dhe jo statistikë për reklama.

“Organizimi i Haxhit me përkushtim dhe profesionalizëm…”

Çfarë profesionalizmi dhe përkushtimi kërkohet për të çuar haxhinjtë në Haxh? Kjo është pyetja që meriton të bëhet me zë të lartë, jo për të fyer ndokënd, por për të kthjelluar realitetin dhe për t’i vënë pikat mbi “i” përballë hipokrizisë së një lavdërimi të pamerituar. Se le të jemi seriozë – a është vallë Haxhi ndonjë ekspeditë eksplorimi në Arktik, ndonjë mision ndërplanetar që kërkon strategji, hartime topografike dhe pajisje me GPS?
Jo. Haxhi është një nga pesë shtyllat e Islamit. Është një ritual i përshkruar në mënyrë rigoroze nga vetë Profeti Muhamed a.s., i ruajtur brez pas brezi, pa hapësirë për kreativitet personal apo “zgjidhje inovative të logjistikës fetare”. Çdo mysliman që ka lexuar një libër të thjeshtë mbi Haxhin, e di rrjedhën e tij: që nga Ihrami në Miqat, deri tek gurët në Xhemarat. Asnjë “reformë” nga ndonjë reis lokal nuk ka as kompetencë, as nevojë, e as fuqi të ndryshojë asgjë.
Pra, të lavdërosh veten për organizimin e Haxhit është njësoj si të duartrokasësh një alarm që bie në kohë – sepse kështu është ndërtuar. Është njësoj si të nxjerrësh komunikatë për suksesin e ndezjes së dritës pas shtypjes së çelësit. Apo siç thua me shumë të drejtë: të mburresh që një shofer arriti në stacion sipas orarit – kur rruga është e njëjtë për të gjithë, tabela janë të vendosura dhe radari i Arabisë Saudite i ka sytë hapur.
Dhe le të mos harrojmë, çdo gjë në Haxh – çdo hap, çdo ndalesë, çdo strehim, çdo ushqim – është e rregulluar dhe menaxhuar nga një sistem shtetëror që është projektuar për të pritur miliona njerëz. Ata që vërtet meritojnë lëvdata për “organizim” janë autoritetet saudite, jo përfaqësuesit provincialë të cilët maksimumi çojnë haxhinjtë deri në aeroport, u ndajnë ndonjë shall në autobus dhe pastaj bëjnë selfie në Meke.
Të thuash se Haxhi për dy mijë veta u realizua me “përkushtim dhe profesionalizëm të lartë” është fyerje për vetë intelektin. Haxhi nuk është ndonjë skenar që u ndërtua nga BFI-ja. Ai është strukturë e gatshme, e ngurtë, që vetëm duhet respektuar. E vetmja gjë që kërkohet nga një strukturë si Bashkësia Fetare është të mos bëjë dëm, të mos përziejë politikën me ritualin, dhe të mos e shndërrojë këtë udhëtim shpirtëror në karikaturë triumfaliste.
Madje, po të ishte ndryshe – po të ishim në rrethana ku çdo organizim i Haxhit do të varej nga dijet, guximi dhe urtësia e reisëve tanë – shumë prej haxhinjve tanë do të rrezikonin të përfundonin në ndonjë kamp refugjatësh në Jemen. Lum për këtë Ummet që Allahu i ka ruajtur ritualet e veta me dritën e shpalljes hyjnore, dhe jo me “përkushtimin” e marionetave të “Xha Petos” në selinë e BFI-së.
Dhe më tragjikja – ose më qesharakja, në varësi të nivelit të cinizmit të lexuesit – është se e gjithë kjo propagandë vetëlavdëruese bëhet në emër të “arritjeve shpirtërore”! A thua se devotshmëria matet me udhëtime grupore dhe numra statistikash, dhe jo me sinqeritetin që ndien zemra e një haxhiu kur përkul kokën në Qabe për të kërkuar falje.
Pra, ndalni këtë teatër provincial të madhështisë imagjinare. Sepse Haxhi nuk është arritje e jona – është mëshirë e Zotit. Dhe kur një njeri që përfaqëson një institucion fetar nuk kupton këtë, por përkundrazi – e kthen atë në raport menaxhimi dhe lavdi personale – atëherë problemi nuk është tek Haxhi, por tek ai që nuk e kupton dot për çfarë është Haxhi.

“Organizimi i solemniteteve të Medresesë dhe Fakultetit të Shkencave Islame…”

Kur njeriu nuk ka përmbajtje, i mbetet vetëm të mbahet pas formës. Dhe në mungesë të përmbajtjes reale – dijes, devotshmërisë, kurajos morale – ngel diplomimi si parakalim ceremonial, si një shfaqje fasade, një tapet i kuq për mediokritetin. Në këtë klimë, diploma nuk është më dëshmi dijeje, por jelek shpëtimi për narcistët fetarë që nuk kanë asgjë tjetër për të ofruar përveç titujve dhe fotove të radhitura në korridore institucionale.
Një diplomë më shumë ose më pak nuk ka vlerë, nëse ajo nuk është mbështetur në përkushtim ndaj së vërtetës, thellim në dituri, edukatë mendore dhe guxim për të qëndruar përballë padrejtësisë, e jo përkrah saj. Diplomimi në këtë rast nuk është kurorëzim, por zbukurim varri për ndërgjegjen.
Sepse ç’dobi ka një elitë me grada akademike, nëse ajo hesht përballë hajdutërisë? Ç’dobi ka një “ulema” e diplomuar, nëse nuk e shqetëson pazari me fenë, zhvatja në emër të Zotit, tradhëtia për interesa personale, apo kur Kur’ani përmendet në sallat ku firmosen marrëveshje me djallin?
Të mburresh me diplomime ndërkohë që hesht përballë abuzimeve të hapura është njësoj si të dekorosh një ndërtesë që po shembet nga brenda. Është sikur të vendosësh pasqyrë të artë në një mur të kalbur. Bukur për kamerën, por nuk e ndalon rrënimin.
Për më tepër, kjo “elitë” akademike fetare e diplomuar në vend dhe jashtë, shpesh sillet si shtojcë e pushtetit, jo si zë i ndërgjegjes së tij. Jo si kritik i së keqes, por si zbukurim ceremonial i strukturave që dhunojnë, vjedhin, manipulojnë. Në vend që të jenë pasues të Pejgamberit a.s., që foli kundër padrejtësisë edhe kur rrezikonte jetën – këta bëhen “dekor protokolar” në organizime që i shërbejnë gjithçkaje tjetër, vetëm jo Islamit.
Në këtë kuptim, diploma pa karakter është më keq se padituria. Sepse injoranti të paktën s’ka pretendime. Por ai që mban diplomë, ai që quan veten “i ditur”, por hesht si frikacak përballë zullumit – ai është tradhtar i dijes dhe përçudnim i misionit të dijetarëve. E për këtë, dëmi që sjell është më i madh se padija e një njeriu të zakonshëm.
Në fund të ditës, nuk janë diplomat që mbajnë peshën e Islamit – por guximi për të thënë të vërtetën kur të gjithë heshtin. Dhe kur në një vend, diploma e Medresesë apo Fakultetit të Shkencave Islame nuk shoqërohet me këtë guxim, por thjesht me fotot në karrige protokolli dhe sharje të opozitës fetare, atëherë ajo diplomë është jo çertifikatë dijetari, por licencë për hipokrizi.

“BFI flet me vepra, dhe shumë pak me fjalë. Kështu na do Zoti.”

Nëse ky tekst i Shaqir Fetait, këtij turpi historik të BFI-së, është shembulli i “pak fjalëve” me të cilat flet Bashkësia Fetare Islame, atëherë çfarë do të ishte një tekst i gjatë? Ndoshta një odë e pafundme auto-admirimi, një monolog narcist me rrokje bosh, ose më saktë, një trushpërlarje kolektive e paketuar si “vlerësim pune”. Se ky tekst, që supozohet të jetë një deklaratë shpirtërore, është në fakt një mashtrim i strukturuar – një përpjekje mjerane për të mbuluar boshësinë e mendimit me fjalë pompoze dhe formulime burokratike.
Këtu nuk gjen as shenjën më të vogël të frymës së devotshmërisë – jo, ajo është zëvendësuar me arrogancë institucionale. Nuk gjen asnjë thellësi të mendimit fetar – përkundrazi, çdo fjali është një eko e zbrazët e një “manuali organizativ” për ngjarje që ndodhin vetvetiu, nga besimtarët, jo nga kabinetet e “reisit”.
Nuk gjen urtësinë e një dijetari, sepse për ta pasur atë, duhet lexuar, medituar, heshtur, përulur – gjëra që nuk mësohen në karrige prej kadifeje të kuqe në sallat e protokollit. Aty nuk lind mençuria – aty kultivohet fryma e “suksesit” të rremë, që matet me numra, raportime dhe shifra si në ndonjë ndërmarrje komunale. Dhe pikërisht këtu qëndron absurdi: kjo deklaratë nuk është as fetare, as filozofike, as qytetare – është thjesht një “prezantim pune” i një aparati të vetkënaqur që vuan nga mungesa kronike e reflektimit.
Në këtë tekst nuk ka asgjë që e dallon atë nga një raport tremujor i Ndërmarrjes Publike të Gjelbërimit. Ka të njëjtën frymë vetëlavdërimi, të njëjtën fjalor plastik, të njëjtin banalitet glorifikues për “programet e realizuara”. Me të vetmin ndryshim se këtu pretendohet se flitet në emër të Zotit, të fesë, të spiritualitetit – gjë që e bën hipokrizinë edhe më të tmerrshme.
Po të mos e dinim se kjo deklaratë vjen nga një institucion fetar, mund të mendonim se është ndonjë konferencë menaxherësh të ndonjë kompanie me humbje, që flet për suksese imagjinare për të ruajtur postin. Është shkrim që të lodh mendjen me vargje të rëndomta dhe të neverit zemrën me patetizëm të rrejshëm. Një përzierje banale e marketingut të vetes dhe injorancës fetare.
E pikërisht ky është kulmi i tragjedisë: kur përfaqësuesi më i lartë i një bashkësie fetare nuk arrin dot të artikulojë as edhe një mendim që frymëzon, që pastron shpirtin, që nxit reflektim. Në vend të urtësisë së një dijetari, kemi burokracinë e një teknokrati. Në vend të ndriçimit të një lideri shpirtëror, kemi mjegullën e një figuranti ceremonial.
E nëse ky është modeli që ofron “reisi”, atëherë imagjino nivelin e kopjimit dhe mediokritetit që përhapet poshtë tij. Sepse ai që nuk ka asgjë për të thënë, por flet gjatë e pa pushim, nuk është i urtë – është i zbrazët. Dhe ai që e shet zbrazëtinë si thellësi, është mashtrues.

Në vend të përfundimit:

“Filozofema” e radhës (61) e Shaqir Fetait është një dhunim gjuhësor, fetar dhe intelektual. Një “ese” që do të kishte vështirësi të kalonte klasën e pestë, për shkak të mungesës së logjikës, qartësisë dhe vetëdijes. Ai ekspozon nivelin mjeran të atyre që sot udhëheqin institucionin më të rëndësishëm fetar të myslimanëve në Maqedoninë e Veriut. Dhe nëse ky është “i mençuri i ulemasë”, atëherë ulemaja ka rënë në një krizë alarmante të dijes, karakterit dhe dinjitetit.
Kushdo që e lexon këtë tekst dhe ndjen se feja po i zvogëlohet në fjalime bosh e mish të paadresuar, ka të drejtë të ndjejë zemërim. Sepse Zoti nuk do burokratë të “vigjilencës” me stil korporatash, por njerëz të përulur, të urtë dhe të drejtë – që nuk e përçudnojnë fenë në emër të “strategjive operative”.